Hanukiya
De Rivka Abiry

Hanukiya

Despues de eskapar mis echos en mi kaza, siempre me gusta de gozar de mi pasatiempo en asentandome a la terasa de mi apartamento i, ferah ferah, de echar un ojo al vizindado, la guerta, de segir el trafiko en la kaye o de mirar ken sale o entra de muestra fragua. Ansi lo yami este lugar de observasion "Bellevue."

De esta manera, vide un diya un ombre, kon una papelera en su mano, entrando i saliendo de la entrada. Nada mahsus o enteresante pero lo ke me vino al tino es ke el ombre mayor no estava seguro si avia topado el adreso korekto. Esto fue la razon deke yo sontrayi de ver kualo va azer. Un poko despues, piedrí intereso, siendo ke fui distraida por un grupo de lavoradores ke se okuparon de las flores de la guerta.

En oyendo la soneria de la puerta, me echi a avrirla i al punto vide delantre de mi el ombre ke avia observado de mi terasa, Kuando él me yamo por nombre i empeso a avlar kon mi en bulgaro, entendí ke el keria algo de mi. Lo deshi entrar. El paresia kansado, emosionado i inyervozo. Despues de unos kuantos puntos, se metio a kontarme de su vida.

Mihael, ke era su nombre, se prezento komo un amigo de mi ermano, ke estudiaron en la misma eskola en Varna (Bulgaria). Aunke yo konosia la mayorita de los amigos de mi ermano, no pude akodrarme de el. Ma el insistio a kanderearme asta ke kiti de la biblioteka mis albumes i le amostri unas fotos, para verifikar sus palavras. El tenia razon, enkontrimos endjuntos munchas fotos onde el estava al lado de los otros amigos de mi ermano.  Asta agora todo bueno.

 Pero kual era el propozito de su vijita? Deke esta tan bulandereado en avlandome sovre los anyos 1941-1943 en la Bulgaria?

 No se le serro la boka, ke avliston!!! Ke kere este ombre de mi??? Termino kon los amigos, empeso a kontarme de su padre. Mashkando sus palavras, i avlando, no avia fin. No supe a kualo keriya alkansar i en este karishiklik kualo me va kitar afuera. Komo me vo eskabuir de el?

Su padre fue uno de los funksionarios del Partido Komunista ke alkanso a bivir en un apartamento agradavle en el sentro de la sivdad. En kurto entendi ke el bivio kon su famiya en muestra kaza, ande mi papa, antes de muestro ekspulso a Teheran, eskojo una kamareta espesial donde metimos i arekojimos todos los objetos ke no podiamos yevar kon mosotros i la serro kon yave. No rekuerdo a ken fue konfiada la yave ma se supo ke esta kamareta fue mantenida serrada por anyos. De otra parte, se avlava de mesmo ke la djente ke entraron en esta kaza se avian "apropriado" de algunos de los objetos, para sus proprias primuras.

Por siguro la kuriozidad de Mihael de esta kamareta era grande i un dia kuando topo la puerta avierta, el entro i vido en un kanton un objeto ke atiro su atension. Era una objeto de plata, perdiendo su biliansia, kuvierto kon un polvo vedre, pero muy agradavle. En el momento kuando Mihael kijo eskonder este objeto debasho de su djaketa, su padre lo apanyo, i le pregunto ke esta aziendo. El lo ovligo a amostrar el objeto ke kijo eskonder, lo aranko de su mano, se komporto brusko, le dio un chaketon, kastigandolo, i lo echo afuera de la kamareta en ordonandolo nunka de muevo de aprovar o entrar en esta kamareta sin su presensia o su permiso. De esta manera Mihael nunka deskruvio ke akontosio kon el objeto, porke su padre mantuvo la yave en un lugar sekreto.

Asentado en frente de mi Mihael deshava i tomava avlando de muestra kaza, ma yo no entendiendo ni la entrada, ni la salida de suavladero, solo meneava mi kavesa.

De ke objeto de plata estava avlando?

Me aparesio ke avia una koza ke estava kemando su alma, ke keriya alivianarse i atorgar. Tenia un remorso?

Despues de la muerte de su padre, Mihael eredo la kaza i de esta manera deskuvrio lo ke bushko – el objeto de plata, Desde este momento en adelantre el tuvo un fuerte impulso de retornarlo a sus proprietarios Por anyos, este problema le azia penserios, i no le desho repozo. Se le izo komo una obsesion. Ma le mankavan informasiones sovre la djente, su amigo, la muestra famiya a ken apartenia la kaza i ke solo se savia ke fueron judios ekspulsados a Teheran.

Kon el paso de tiempo, Mihael ke fue un kapache i talentuozo bailador, entro en un grupo de folklore bulgaro i de mesmo alkanso de ser su organizador i administrador. El grupo fue presentado a los ajenos ke venian vijitar la Bulgaria para amostrarles el folklore del payis i las kantigas populares. De esta manera, en la inaugurasion de la rekonstruksion de la sinagoga de Sofia (Bulgaria), Mihael i su grupo, enkontraron una delegasion de "judios bulgaros" de Israel. Preguntando su mayoral por la famiya muestra, no resivio una repuesta bastante klara.

De mesmo este grupo se izo famozo afilu afuera de las frontieras de Bulgaria. Mihael viajo muncho kon el grupo i un dia fue invitado a apareser kon su repertuar i en Israel. En viniendo de  muevo a Tel Aviv, el dainda persistente, izo unos kuantos bushkedas sovre la alkunya muestra i unas kuantas yamadas de telefon. Al kavo ayego a mi kunyada ke bive en Tel Aviv. Eya le informó ke mi ermano estava muerto pero ke dainda yo, su ermana, bivo en Haifa.

Supito … kayades… El mirandome en los ojos, se alevanto, tomo su bolsa, kito de ayi un chiko kuti i kon temblozas manos me metio un kandelar de plata en mis manos. Me emosioni tanto! La menora kara i fina ke uzavamos en kaza durante la fieste de Hanuka, entregada despues de 60 anyos, de un halis Bulgaro, en mis manos.

Es posible ke una hanukiya siempre tiene un atajido kon un milagro, kon eventos inkreívles, mesmo en muestros dias.


Rivka Abiry was born in Marseille in 1920, her mother being from Turkey and her father from Bulgaria.  She spent her childhood in Vienna and adolescence in Bulgaria. During the war she moved with her family to Iran, and  later to Israel where she presently lives. She lost her son in the Yom Kippur War. She still works as a medical secretary and computer specialist. Her short stories in Ladino are published all over the world, and we thank El Amaneser for permission to republish.

Copyright by Sephardic Horizons, all rights reserved. ISSN Number 2158-1800